Verken samen met ons de boeiende oorsprong van de Nederlandse taal. Ontdek haar Indo-Europese oorsprong, de ontwikkeling door de eeuwen heen en de voortdurende veranderingen. Lees snel verder!
De vraag waar de Nederlandse taal vandaan komt, kan niet in enkele woorden worden beantwoord. Het gebruik van gesproken taal is al duizenden jaren oud. Aangezien de geschreven taal veel recenter is, is het moeilijk om precies te achterhalen waar een taal vandaan komt en hoe deze is ontstaan. Het is namelijk nergens vastgelegd en opgeschreven.
Onze taal is een levend wezen dat nog steeds voortdurend evolueert. In dit artikel onderzoeken we in grote lijnen de oorsprong van de Nederlandse taal en de ontwikkeling die deze in de afgelopen eeuwen heeft doorgemaakt. Wist je dat er momenteel wereldwijd ongeveer 6000 verschillende talen worden gesproken? Over 100 jaar wordt verwacht dat hier slechts de helft van over zal zijn.
De stamreeks – Nederlands van het verleden tot het heden.
De Nederlandse taal behoort tot de Indo-Europese talen. De Indo-Europese talen zijn ongeveer 6000 jaar geleden, oftewel 4000 jaar voor Christus, ontstaan in regio’s rondom de Zwarte Zee. Ongeveer tussen 2000 en 3000 jaar voor Christus woonden de sprekers van Indo-Europese talen in het noorden van Europa. Door klankverschuivingen is hier de zogenaamde Proto-Germaanse taal ontstaan, waarschijnlijk in de omgeving van Denemarken.
Omstreeks 800 voor Christus verspreidden deze mensen zich over een uitgestrekter gebied. Ongeveer 200 voor Christus leefden er Germanen op het huidige Nederland. Zij spraken Germaanse talen die steeds meer van elkaar verschilden. Naast het Nederlands ontstonden hieruit ook de talen Duits, Engels en Fries.
Als je ondersteuning nodig hebt bij het schrijven van tekst, neem dan contact met ons op of download ons gratis e-book vol tips.
Indo-Europese talen
De Nederlandse taal vindt zijn oorsprong in de Indo-Europese taal. Deze taalfamilie omvat meer dan 400 verschillende talen die op dit moment over bijna de hele wereld worden gesproken. De Indo-Europese talen zijn ontstaan in Zuid-Azië en Europa. Met betrekking tot het aantal sprekers is het de grootste taalfamilie. De eerste onderzoeken naar de Indo-Europese talen stammen uit 1583. Naast landen in Europa zijn er ook talrijke regio’s in India en Iran waar Indo-Europese talen worden gesproken. Dit worden bovendien Indo-Iraanse talen genoemd. Deze talen zijn dichter bij elkaar verbonden dan de Indo-Europese talen die in Europa worden gesproken.
De Indo-Europese talen verspreidden zich steeds verder over heel Europa. Deze talen verdrongen de talen die toen in deze regio’s werden gesproken. De Keltische talen, die wijdverspreid waren in West-Europa, zijn bijna volledig verdrongen door de Germaanse en Romaanse talen. Dit geldde ook voor de talen van gekoloniseerde landen. De taal die in gekoloniseerde landen werd gebruikt, werd volledig of bijna volledig verdrongen door de taal van het land dat een specifiek gebied had koloniseerd. Het betreft voornamelijk Spaans, Frans, Engels en Portugees. Hierdoor heeft tegenwoordig bijna de helft van de wereldbevolking een Indo-Europese taal als moedertaal.
Proto-Germaanse talen
Het Proto-Germaans staat ook bekend als het Oergermaans. Toen de mensen zich over Europa verspreidden, kwamen er nieuwe talen voort uit klankverschuiving. Een voorbeeld: piscis veranderde in een vis en pater tot een vader. Daarnaast veranderde de toon van de woorden. Er kwamen nieuwe talen tot stand, waaronder het Oudnoords, het Oudsaksisch, het Oudengels en het Oudhoogduits. Hieruit ontstonden opnieuw andere talen, zoals het Oudnederfrankisch en het Gotisch. Uiteindelijk kwamen de Germaanse talen, waaronder het Noors, Nedersaksisch, Engels en het Westerlauwers, tot stand. Er zijn dochtertalen ontstaan, waarbij het Nederlands de dochtertaal is van het Oudnederfrankisch.
Germaanse talen
Momenteel is het Engels de belangrijkste taal in Duitsland. Het is de moedertaal van tientallen miljoenen mensen. Het Duits is eveneens een belangrijke Germaanse taal; meer dan 100 miljoen mensen in Europa spreken het. Ongeveer 25 miljoen mensen spreken het Nederlands. Kleinere Germaanse talen omvatten onder andere het Zweeds, het Deens en het Noors. Wereldwijd hebben ongeveer 560 miljoen mensen een Germaanse moedertaal. Veel mensen hebben ook meer dan één Germaanse taal.
De Germaanse talen zijn dus ontstaan uit het Indo-Europees en daarna het Proto-Germaans. Aanvankelijk bestond er uit één Germaanse taal met diverse dialecten. Deze dialecten zijn uitgegroeid tot onafhankelijke Germaanse talen.
Bij de ontwikkeling van de Germaanse talen zijn verschillende kenmerken te herkennen. Allereerst is er de klankverschuiving, die ook wel de Wet van Grimm wordt genoemd. Deze klankverschuiving is een behoorlijk ingrijpend proces geweest. Bovendien is een essentieel aspect van de ontwikkeling het verdwijnen van ongeveer de helft van de acht naamvallen die in de Indo-Europese taal aanwezig waren. Dit kenmerk is onder andere behouden gebleven bij de Baltische en Slavische talen. Een derde eigenschap van de Germaanse talen is dat er zowel sterke als zwakke varianten van bijvoeglijke naamwoorden zijn. Een illustratie: een nieuw huis en een nieuw huis.
Als je ondersteuning nodig hebt bij het schrijven van tekst, neem dan contact met ons op of download ons gratis e-book vol tips.
Waar komt het Nederlands voor?
Voor ongeveer 25 miljoen mensen is het Nederlands hun moedertaal. In gebieden van Afrika, Noord-Amerika en Zuid-Amerika, evenals in Europa, wordt het Nederlands (of de creoolse varianten) gesproken. Europa is hierbij absoluut de voornaamste, aangezien meer dan de helft van alle Nederlandse moedertaalsprekers in Europa verblijft.
Het is belangrijk om te vermelden dat Afrika inmiddels een onafhankelijke status heeft verworven. Deze onafhankelijke taal is te vinden in Zuid-Afrika en Namibië. Een samenvatting van de cijfers die uit 2019 komen:
- Nederland: 17,5 miljoen in het Vlaamse gewest.
- In België: 6,7 miljoen
- Nederlandstalige inwoners van Brussel: 130.000
- Suriname: 0,5 miljoen
Historische context van het Nederlands
Een taal verandert voortdurend, zoals we aan het begin van dit artikel hebben vermeld. Het Nederlands van enkele eeuwen geleden verschilt aanzienlijk van dat van 100 jaar geleden en van tegenwoordig. De richtlijnen en termen van het huidige ABN (Algemeen Beschaafd Nederlands) wijzigen eveneens voortdurend. Het ABN is de neutrale omgangstaal die wordt gehanteerd in onder andere het nieuws en in rechtszaken. Op dergelijke locaties worden dialecten zoveel mogelijk afgewezen om te voorkomen dat mensen elkaar niet goed kunnen begrijpen. Er komen voortdurend nieuwe woorden bij, enkel omdat de omgeving waarin we leven ook voortdurend verandert. Naast het toevoegen van nieuwe woorden, verdwijnen er ook woorden. Wie herkent nog het begrip hartwater of kapothoed? Daarnaast kan de uitspraak of de betekenis van een woord veranderen. Vroeger stond het woord willekeurig voor een bepaald concept, terwijl het nu het tegenovergestelde inhoudt. De eerste officiële regels voor spelling zijn afkomstig uit ongeveer 1800. In 1863 ontwikkelden Matthias de Vries en Allard te Winkel spellingsregels die nog steeds van toepassing zijn. In 1882 kreeg deze spellingsregels ook erkenning van de Nederlandse overheid door ze in het Wetboek van Strafrecht te integreren.
Ongeveer vijftig jaar later werd het eerste hoofdstuk van een woordenboek gepubliceerd: het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT). Het finale gedeelte van het WNT werd pas in 1998 afgerond. Het WNT is het grootste wereldwijde woordenboek en omvat veertig secties, samen met een totale inhoud van 45.000 pagina’s.
De groei van het Standaardnederlands
Een groeiend aantal mensen spreekt en schrijft Standaardnederlands. Deze stijging gebeurde voornamelijk in de 20e en 21e eeuw. Er zijn drie belangrijke redenen hiervoor te noemen:
- Onderwijs. In het begin van de 20e eeuw waren veel mensen nog niet in staat om te lezen en te schrijven, en het onderwijs was nog niet van hoge kwaliteit. In de 19e eeuw werden er meer scholen en verbeterde opleidingen opgericht, inclusief die voor leraren. De leerplicht werd geleidelijk verlengd, waardoor het onderwijs steeds meer prioriteit kreeg.
- Het verkeer. Vanwege de introductie van de trein en de auto waren mensen in staat om zich sneller te verplaatsen. Dit leidde ertoe dat mensen vaker met elkaar in contact kwamen en ook veel vaker in gebieden kwamen waar een ander dialect werd gesproken. Soms was het moeilijk om elkaar te begrijpen, wat leidde tot de behoefte aan standaardtaal.
- Media en telefoon. Kranten, radio en televisie stimuleerden de passieve beheersing van het Nederlands, waaronder het lezen en schrijven. De telefoon stimuleerde de actieve beheersing van het Nederlands, inclusief het spreken. Bovendien maakten media en telefoon het voor ons eenvoudiger om met elkaar in contact te komen, en werd het dialect vervangen door een standaardtaal.
De toekomst van het Nederlands
Het is duidelijk dat de Nederlandse taal in de toekomst zal evolueren, maar men is niet zeker hoe deze verandering zal uitpakken. In de 19e eeuw werd aangenomen dat veranderingen de taal minder effectief maakten, maar 100 jaar later was men van mening dat aanpassingen de taal juist effectiever maakten. Momenteel wordt aangenomen dat veranderingen een taal niet verbeteren of verlagen, maar ervoor zorgen dat deze beter aansluit bij de tijd van dat moment.
De veranderingen in taal zijn voornamelijk gerelateerd aan de huidige ontwikkelingen. Jaarlijks verschijnen er opnieuw verschillende nieuwe woorden die eerder nog niet bekend waren. Een kind dat op dit moment een muis voor zijn of haar verjaardag vraagt, zal een totaal ander cadeau ontvangen dan honderd jaar geleden. De introductie van computers heeft een aanzienlijke impact gehad op onze taal. We hebben niet alleen veel nieuwe woorden ontdekt, maar dit zijn vaak ook Engelse termen. Engels zal ongetwijfeld een veel belangrijkere rol gaan vervullen in onze taal.
Als je ondersteuning nodig hebt bij het schrijven van tekst, neem dan contact met ons op of download ons gratis e-book ⤵
Gratis boek – Eerste hulp bij het schrijven van tekst!
✅ Direct gratis in je e-mailbox
✅ Leer meteen meer over ezelsbruggetjes, de tekortkomingen van tekstschrijven en het formuleren van een doel voor je tekst.
✅ Geschreven door de experts van Kennisdomein.
