Roel Sanders.

Verhoal.

De 'Schaive' juvver

Wel n moal an t strunen slagt rondom 'Uniswedo', of in goud Grunnens: 'Onstwedde', zel nait makkelk t pad kwiet roaken. Midden in t dorp stait ja de schaive 'Juvvertoren' van de Nederlaands Hervormde Kerk, dij mit heur schaive vinger elks dij oet koers draaigt te roaken wenkt.

Nou is der mit dat schaive niks mis mit. 'Laif zigt ja gain schaif', zegt al old spreekwoord. Laifde is smaangs blind en n molle het gain ogen, zee mien voader zoaleger voak. Dat 'schaive' is vervast n Stille verwiezen noar de 'juvver', dij dizze toren hier doudestieds het loaten baauwen? t Het zo ok wel wat. De levenswandel van de stichteres was ok nait aaltied even recht.
Boetendes stait e bie lange noa nait zo oet t lood as de toren van t Italioanse Pisa, dij wat eerder in 1350 kloar kommen is. De blui van de stad is din al grotendails veurbie.

Verdwoalen is der hier in omgeven sikkom nait bie. Op d'achtergrond holt d'olde juvver je aaltied n bedie in de goaten. Al van grode ofstaand moakt dij 'juvver' t volk al dudelk welkse kaante joe op mouten. As n potlood priemt e de lucht in. Vörmt n boaken veur lu dij even t spoor biester binnen. Beter taiken veur n nij in te sloagen pad kan man zoch ja nait denken. Woar bakstainen nait tou laaiden kinnen! Ok is t ain vingerwiezen noar boven, woar we t aal van mouten hebben.

Toren is n aarfstuk van n juvver, dij heur losbandeg leven an zied zet het, dou zie de swaarte dood op heur of zag kommen. Drij veurnoame, rieke ainspaanjer zusters keken in t begön van de vattiende aive de wereld veur n doedelzak an. Deden, woar zie zinnighaid an haren en steurden heur an God noch gebod. Stapten luchteg over van dizze op n frisse en van dije op n nije. Dochten wisse: Leve de lol, tap mie nog mor aine in.

Zie stamden oet de tied van Jacoba van Beieren en Hertog Filips ( de Goede ) ok wel Philippe II van Bourgondië nuimd. Of hai veur 'Jan met de pet' ok zo goud was, vaalt te betwiefeln. In elks geval kreeg t volk deur de oetvinden van t buskruud meer macht. De 'poorters', ( burgers ) van de steden kochten zoch aalsmor meer macht in ruil veur 'veurrechten', zoas de meuglekhaid om zoch 'stad' te maggen nuimen. Dizze Hertog was tougelieks ok: Heer van Vlaanderen, Artois, Brabant, Luxemburg, Holland, Zeeland en Vraislaand. In veul opzichten was zien invloud groot.

t Was de tied van de: Hoekse en Kabeljauwse twisten en de roezies tussen de Schieringers en de Vetkopers. Roege tieden, woarin van alens en nog wat beurde. Moord en doodslag was scheren en inslag en t deed der hail wat tou om in levent te blieven.
De feesten ( banketten ) an Philips hof in Dijon waren beroemd om heur pracht en proal. Ains luit e toafelversierens moaken van n vraauwenlichoam woar oet de börsten wien spoot en n 'lutje jong' dat zien 'lolmetertje' bruukte om dat edel nat in de gloazen van de gasten te pizzen. t Verstaand zat bie dij hoge lu nait aaltied boven in kop.

Dij drij vraauwlu zopen as kriegers en daansten deur de buurt asof t leven ain groot feest was. Kwamen in n bult opzichten niks tekört.
Tjonge wat haren dij lu n lol. Zie zullen wel van rieke komof west wezen, den zie luiten heur goldstukken rollen, asof t niks kostte. Zie haren met recht n groot gat in d'haand. Deden of d'haile wereld om heur drijent sirrelde en sloten d'ogen veur t wel en wee van de 'minderman'.
Elks mos noar heur rokken daansen en wee dijgene, dij zukswat vergat of waaigerde te doun. De 'karwatsen' van heur dainoaren logen der nait om. As lu heur in de muite kwamen, as zie n ritje op peerd deur t laand muiken, kreeg elks zoch rad de muts of pet van de kop, aans wiedelde der wat. Dit mos ja wel n moal foaliekaant misgoan.

Net as t spul sprak, kwaamp der inains n dikke kink in koabel. De Spoanse griep roasde over t laand as n vliemschaarpe sikkel en maaide n bult lu van groot tot klaain, riek of aarm, man of vraauw as n wildeman tegen de vlakte. De doodgroavers haren sikkom gain tied om op oadem te kommen.
Ok in dizze kontrainen gönk t er allernoarst an tou. De drij jonge doames knepen heur ok as n daif. Overdaachten heur liederliek leven en besloten der wat an te goan doun. Bliksiekoaters, ok zie konden zomor deur dij onterik bie de kladden grepen worden en dat wolden zie ja nait.

Zie bogen heur de kop en zakten deur de knibbels en beloofden heur Laimeneer beterschop en nog n hail rissel dinger meer, as HAI heur mor in leven luit. Zie besloten nait bie n kaander te blieven. Dat vonden zie veuls te gevoarlek, mor elks n aandre kaante op te goan. Elks vertrok mit heur oetgebraaid gezelschop. Zie zagen wel woar t 'schip' straandde. As n meens mor mit n dikke knippe kin wappern, goan deuren veur hom open, dij veur aandern gesloten blift.

Wereld was ja groot zat. Zie besloten, dat woar zie ok te laande zellen kommen, doar as blievend bewies van heur goie wil an de Schepper, t volk wat tastboars noa te zellen loaten. Woar de raaize heur ok brengen zol, zie stelden veur, doar in elks geval n kerktoren baauwen, as n verwiezen noar de Almachtige, dij heur t leven geven en holden loaten haar.
t Zol nait n deursnee toren worden, mor n hail specioale. Timmerlu mossen dij stain veur stain opmetseln van 'bakstain'. Net as ziezölf mossen dij baauwwaarken op op n kaander lieken. Zie mos al op kilometers ofstaand zichtboar wezen.

De toren as n boaken in t wiede laandschop en touvluchtsoord in bange tieden, as allerhaande gespuus meschain de omgeven onvaaileg muik. As t knipt en nog ains knipt, konden beveurbaild de Onstwedders, hier in Westerwôl, n vaaileg stee vinden binnen de metersdikke muren van de kerke. De ophoalbrugge omhoog, wel moakt joe din nog wat? De gracht is der nog, al is hai in loop der joaren wat dichte slibt. De brugge zölf is der nait meer.

Vraauwlu binnen te laande kommen in: Onstwedde, Holwier en Schewòl. Gerekend van Onstwedde oet was dat 28 km noar Schewòl en noar Holwier zo'n 36 kilometer. Tussen Schewòl en Holwier zaten sikkom 14 kilometer. Doudestieds gain hoanentree.
De toren van Holwier flikkerde in 1836 in mekoar en wordt negentien joar loater mit de grond liek moakt. d'Aander baaidend stoan nog overend en baiden de koieroars holvast, zodat zie nait zo makkelk oet koers roaken. Noar en van Onstwedde lopen n bult poaden, dij goud te lopen binnen.

Rond de Middelaiven is der om dit dorp n kraans van lutje dörpkes baauwd, zoas: Smilke, Ter Moars, Sterenbörg, Holte en Ter Wuppen. Zie mossen der veur zörgen, dat t aalsmor in antal optakkend volk van Onstwedde te bikseln huil. Nog aaltied wonen der in dizze streken femilies as die van Maarsingh en Sterenbörg. Dizze femilies hebben n grode rol speuld in de ontwikkeln van dit zaanddörp.

In 1913 is t Mussel Ao-kenoal kloarkommen. Hier langes lopt n zandpad, dat n meens hier in t Grunnegerlaand nait zol verwachten. t Laandschop döt hier zölfs nait bepoald Grunnens an. Rivierdunen dij in de leste Iestied ( van honderddoezend tot tiendoezend joar veur Christus ) op n bult schoven binnen. Doardeur ontstonden moerassege waailaanden noast holtwaalen en laandbaauwgronden. Hier en doar ofwisseld mit n gruinlaand. Stoatige ekkelbomen moaken t ploatje kompleet.

De tiedsanduden op t informoatsiepenail is votkrast. Moch der schienboar nait stoan. Was meschain nait 'orthodox' genogt. Dizze vandoal was wisse bange, dat Gods toorn over ons en onze kiender zol kommen. In elks geval, bie de 'Roegebaarg' woant de koieroar zoch in n tied, dij zoch nait bezied drokken let. As joe de wereld ains an de 'binnenkaante van joen ogen' bekieken, zain je ongetwiefeld allerhaande onwerkleke wezens, dij hier n tonailstokje opvoeren.

De veurgeschiedenis komt hier as t woare weer tot leven! n Meens mout oppassen, aans gait t mit joe an de riddel. Blief mit baaide baine op grond, zet d'ogen op wiedste stand, din zain joe n laandschap, dat de taand des tieds deurstoan het. Joe woanen je in olde tieden. Gain hoogspannenkoabels, windmeulens, stinksilo's en aandre nijemoodse fiebelekwinten meer. Netuur zoas ons Laimeneer dizze bedould het!
As man vanof de juvvertoren in zudelke richten lopt, komt din deur n lutje netuurgebied, de Tiggelbaarg, woar zie vrouger de 'tichels' dat wil zeggen 'bakstainen' vandoan hoalde. Hier mout dus n veldoven stoan hebben, woar zie in tied van de 'juvver' de bakstainen tot n bepoalde haardhaid bakte. Zie hebben t dou meroakel doan, den zie holden t tot vandoag de dag kloar. As zie voldounde ofkould wazen werden zie haand over haand deurgeven, zo'n dikke drijdoezend voutstappen noar de stee woar de metseloars zie konden verwaarken. Hail wat lu binnen doar n zet met gaangs west.

t Laand ligt n bedie glooiend. t Hoogste punt is sikkom tien meter hoog. Vandoar vanzölfs de ofkörten 'baarg'. Zie waren doudestieds bliekboar mit n schietbeetje al dik tevree. n Poar honderd meter wieder gait t zaand al over in veen en lopt t pad omdeel langs de vrougere vloeivelden van de eerappelmeelfebriek. Tot 1978 mos je de neuze wel evenpies dichte kniepen, den t voele ofvalwoater stonk der uren in de wind. n Goie road was din ok, neem n dikke hap lucht en je roeken t nait meer! Bienoa gainaine woagde zoch der din ok. Tegenswoordeg huift de laifhebber neuze der nait meer veur op te hoalen. Hij kin der nou honderden vogels 'spotten'.

Bie Ter Maarsch komt t volk, dat t laifst de 'bainenwoagen' bruukt, weer op t olde kerkpad, woarover in olde tieden t kerkvolk noar de kerk gong. t Kost je zowat n uur, veurdat je op ploats van bestemmen binnen. Vrouger haar t volk van Ter Maarsch der wel wat veur over en dat n poar moal op zundag. Onderwegens kan man de stramme bainen even strekken en wat oetrusten op n baankje. Wat eten en/of drinken veurdat zie an t leste stok begönnen.

Tot slöt heb k hier n poar koierroutes bie doan, dij wis de muite weerd binnen.

Koierroutes: Begön en ende bie de juvvertoren

Om de zuud:
Vanof de parkeerploats linksof ( langs huusnummer 11, hou bestait het! ).
Bie de drijsprong linksof, de zogenoamde Vestingroute op.
Noa n lutje 50 meter rechtsof.
Weer 50 meter wieder linksof, ( langs t Slaaitenhoes ), woar zie joe groag wat over de streek wullen zain en heuren loaten.
An t ende van t zaandpad mout je linksof
en noa n lutje vieftig meter rechtsof n fietspad op.
Twij kilometer loater goa je linksof.
Op n drijsprong rechtoet, dat is n doodlopend pad.
An t ende doarvan linksof en noa 200m weer rechtsof.
Bie de misopbaargploatse ( neuze dichte ) linksof de Sikkenbaargweg op.
As je de 'camping' an joen rechterhaand had hebben, goa je rechtsof langs de verkeersweg.
* ((Mocht je der flaauw van wezen, of nait meer kinnen, kin je ok linksof sloan op t fietspad. Dij brengt joe din radder weer bie de 'juvver')).
Noa 400 meter tussen boerderijen deur rechtoet t Olde Kerkepad op.
An t end dervan linksof en bie verkeersweg rechtsof.
Noa n dikke honderd meter rechtsof, t fietspad op.
Blief t fietspad langs dit 'Poggedaip' ( Pagediep ) volgen tot an t dörp Onstwedde tou.
Noa boske linksof schelpenpad volgen tot t begönpunt.
Je hebben in totoal dattien kilometer in de bainen zitten, dus n tochtje veur n haile dag of veur n 'deurwinterde' wandeloar. Te zain vaalt er meer as zat.
Om de noord:
Vanof de pekeerploats veur de kerke lopen wie rechtsof t schelpenpad op langs de Ekkelkamp.
Neem de bocht noar rechts en volg t fietsbord: 'Stroomdalroute'.
An t end van t schelpenpadje linksof langs t kenoal.
Blief bie de schrikhekken t padje langs t kenoal volgen.
Bie de verkeersweg noar Bourtange rechtdeur de 'Terwuppingerweg' in.
Noa sikkom 150 meter bie huusnummer 5 rechts t zaandpad langs t kenoal volgen.
Bie de splitsen van voarwegen links anholden ( Mussel Ao- kenoal ).
Noa 400 meter bie rood poaltje no 15 linksof n schelpenpad op.
An t ende weer linksof n asfaltweg op.
Noa zo'n 100 m rechtof. Dit is n graspad.
Op de T- splitsen linksof, t brugje over din weer rechts en bie n rood poaltje votdoadelk weer linksof.
An t end linksof, n zaandloan in.
As je dij oetlopen bie de 'Meulenpoal' rechtof.
Over de badde over n onverhard pad mit doarnoast n fietspad.
Op drijsprong rechtdeur, ie kommen langs n peerderieschoul.
Bie modehuus Heye Wubs moj over de 'rotonde' t dorp in.
Nao n lutje 200 m, tussen huusnummer 44 en 46 goa'j linksof.
t Pad links anholden en bie de daarde 'pichnicktoafel rechtof t schelpenpadje op.
Dit pad komt uut op n verhard fietspad.
Hier loop je rechtsof over lutje badde.
Bie de deurgoande weg schuuns oversteken. ( Ganskampen )
Veur huusnummer 2 loop je rechtsof n smaal padje in.
Over t hoogholtje weerom noar t begön.
As joe goud lopen hebben, binnen der zeuvendoezend stappen zet.

Veul plezaaier!
Stadsknoal, 15 meert 2006.